Polémica sobre o caso Merah

O gravísimos sucesos acontecidos nas últimas semanas en Francia puxeron de manifesto as debilidades das políticas securitarias que se están aplicando en Europa e os perigos que están a correr as liberdades. Edwy Plenel, antigo director do xornal Le Monde e agora fundador e director da publicación electrónica Mediapart, acaba de publicar un interesantísimo artigo (La politique de la peur) que pola súa importancia reproducimos traducido ao galego.

A política do medo

Edwy Plenel

O caso Mohamed Merah é un fracaso para os que están no poder. Fracaso tanto da súa política securitaria como da súa política a secas: a primeira, impotente para previr a deriva dun desequilibrado coñecido dos seus servicios policiais; a segunda, incapaz de mobilizar as alertas das diversas admnistracións que se cruzaron con el. Máis esencialmente, é un fracaso desta política do medo que distingue o sarkosismo, na que virulencia angustiosa enmascara a fonda ineficacia.

Nin rir nin chorar, senón comprender. Enunciada por Baruch Spinoza, esta esixencia é a da razón. A do espírito das luces e do humanismo do Renacemento. A dun pensamento que non cede ás paixóns tristes da xenreira e da violencia. Fronte a actos terroríficos coma os de Mohamed Merah que, a priori, nos parecen incomprensíbeis de tanto que firen a nosa humanidade, comprender non significa evidentemente excusar, senón aprender para facer de xeito que isto non se reproduza. Aprender para previr. Aprender, mesmo sobre a humanidade do home.

O sarkosismo non o entende así. O presidente-candidato e o seu partido, a UMP, soñan con darlle vacacións á democracia e, con ela, á intelixencia. Nada de preguntas inquietantes, nada de reflexións estimulantes, nada de debates úteis, nada de críticas construtivas. Nada máis co silenzo xeral cunha soa voz autorizada, a do poder, dun poder reducido á súa esencia policial. Lonxe dunha decencia debida ás familias das vítimas, a suspensión momentánea da campaña electoral móstrase como unha estratexia politicastra: facrelles calar aos opositores. A tal punto que, nunha montaxe de video que se torna contra o seu propósito, o partido presidencial xulga indecentes as declaracións, porén sagaces, reflesivas e pausadas de François Bayrou, François Hollande, Eva Joly e Jean-Luc Mélenchon sobre as ensinanzas das matanzas de Toulouse e Montauban.

Contra a razón que reflexiona de maneira desapaixoada, Nicolás Sarkozy prefere o desatino do Estado que non parou de cultivar xogando coas paixóns, explotando as emocións, usando rexistros do exceso e do irracional. Así, o xoves 22 de marzo en Estrasburgo, deuse présa en debuxar unha barbarie que nos sería extranxeira, un “monstro”, asestou antes de prohibir todo comentario, a xeito dun tabú moral: “Buscarlle a máis pequena excusa sería unha falla moral imperdonábel. Por en causa a sociedade, sinalar co dedo a Francia, a política, as institucións, é indigno”. Xa que logo, non faría falta facer ningunha pregunta sobre o clima de tensión que alimentaron ideoloxías potencialmente asasinas que separan os homes, as humanidades, as súas relixións e civilizacións? Nin sobre unha sociedade francesa maltratada, desgarrada e dividida, alterada pola inxustiza, a exclusión e a indeferenza ata deixar sen socorro nenos perdidos, desorientados pola súa desesperanza?

Estes grandes molinetes en forma de prohibidos de Nicolás Sarkozy acompáñanse con propostas tan liberticidas como irrealistas. Fronte á deriva criminal dun so –esta “autorradicalización salafista atípica” que resume o itineario do asasino, segundo o fiscal da República–, o presidente-candidato nun dubida en designar como chivos espiatorios a circulación das ideas e a dos homes. Facendo caso omiso dos principios constitucionais fundamentais que garanten a liberdade de pensamento e de expresión, propón que se castigue penalmente “a consulta de sitios de Internet que chamen á xenreira e á violencia”, así como “toda persoa que se dirixa ao estranxeiro para seguir alí traballos de adotrinamento en ideoloxías que leven ao terrorismo”. Se estas propostas se cconcretasen, significaría o nacemento dunha lexislación de excepción que criminalizaría as opinións xulgadas perigosas polo poder.

O caso Merah, unha cascada de fallos e de erros

Pero esta fuxida cara adiante, enlouquecida e precipitada, tapa mal un inmenso obstáculo. Tanto como dicir claramente que, por precaución xestora ou prudencia electoral, os responsábeis políticos non se atreven a dicir demasiado outo o que pensan polo baixiño: de cabo a rabo, esta historia dramática é un inmenso fiasco. Un fiasco sen etiqueta política que implica a varias administracións, servizos, profesións, oficios –todo este tecido de responsabilidades e de competencias que, cando funcionan de xeito harmonioso, fan ter de pé a sociedade protexéndoa e dándolle seguridade. Pero un fiasco particularmente abrumador para quen, despois de dez anos e o seu nomeamento en 2002 para o Ministerio de Interior, pretende encarnar a seguridade dos franceses facendo da “cultura do resultado” o seu principio cardinal.

Cando se recapitulan, as “fallas” espontáneamente evocadas polo ministro de Asuntos Estranxeiros, Alain Juppé, revélanse abismos dos que a fenda deixa colgadas inmensas cuestións. A xeito de resultados efectivos, unha cascada de chapuzas e de fallos, de ocasións perdidas e de alertas vanas. Diante da súa deriva criminal, Mohamed Merah foi logo un cliente moi regular da xustiza dos menores, un delincuente que foi preso varias veces, un suicida hospitalizado e sometido a esperticie por un psiquiatra, un rapaz á deriva que ameazou veciños e veciñas no nome do extremismo relixioso.

Pero tamén foi un turista curioso no Pakistán e en Afganistán, xa que durante estes dous últimos anos, 2010 e 2012, nunha época e en rexións en guerra onde os mochileiros non están na súa sazón. E foi sobre todo un viaxeiro no que repararon as forzas americanas en Afganistán, que o mandaron inmediatamente a Francia; unha remontada terrorista potencial fichada polos servizos antiterroristas internacionais, particularmente americáns, que lle prohibiron voar nas súas compañías e cara o seu destino; en breve, un perfil recargado e sinalado dos que a penas existe máis de algunhas decenas nos ficheiros do autiterrorismo francés concernente aos xoves nacionais que poden bascular cara a acción violenta.

E precisábase aceptar sen debate, sen comisión de investigación independente, sen interpelación pública lexítima, como se se tratase de culpar á mala sorte, que este individuo non estaba vixiado máis de preto? Mesmo cando era marcado e tratado pola DCRI, ese “FBI á francesa” creado en 2007 para profesionalizar a “información interior”, como a entendera de maneira informal un fucionario no outono de 2011? A este fiasco de entrada, o da DCRI, que é o d máis graves consecuencias en tanto que a prevención dos crimes é a máis eficaz das policías, engadiuse un segundo: unha investigación de policía xuidicial que non logrou impedir a matanza na escola xudea de Toulouse, a falta de non ser capaces de explotar máis rapidamente as dúas pistas procedentes do primeiro asasinato, o do 11 de marzo, sempre en Toulouse, un anuncio consultado en Internet e unha scooter da marca Yamaha.

Desgrazadamente, o cruzamento destes dous elementos co perfil de Mohamed Merah non foi levado a cabo ata o martes 20 de marzo, ao día seguinte da matanza antisemita, e daquela o asasino xa tiña sete cadáveres no seu pasivo. Pero é preciso crer que, nesta mala serie policial da que a sociedade francesa pagou os custos, o fracaso debía ser xeral. Porque a final foi a infeliz demostración por unha unidade de élite, o RAID, en teoría especializada na neutralización de furiosos, da súa impotencia en dominar e interpelar vivo un so individuo cuxo armamento non daba tanto o peso. Con esta información última que aínda fai máis desorde: a autopsia do corpo de Mohamed Merah mostrou que estaba cribado polas balas, a pesar do chaleco antibalas que levaba, con vintedous impactos sobre os brazos e as pernas, sen contar o tiro mortal na cabeza.

Politización e privatización da Policía Nacional

Nun tal encadeamento de disfuncionamentos en cascada, a explicación para a suposta incompetencia individual dos policías implicados non se sostén. Demasiados servizos implicados, demasiados oficios diferentes, demasiadas especialidades requeridas. Hai que buscar, sobre todo, a carón da mezcla dos xéneros entre policía e política, cuxos efectos sempre son desastrosos, logrando debilitar, desgastar e obstaculizar  o profesionalismo dos mellores. Porque durante uns longos dez anos Nicolás Sarkozy fixo da policía nacional o seu dominio privado, adulando os seus responsábeis, promovendo os seus fieis, impoñendo unha concepción case pretoriana da institución, como se fose unha cousa súa, o seu escudo, o seu viveiro de peixes. Ata o punto de prantarse el mesmo, durante a crise tolosana, como ministro de Interior dende o pazo do Elíseo mentres que o ministro en exericicio era promovido a xefe de investigación no terreo, para gran dano da xustiza, tanto dos seus principios como dos seus homes, e, máis esencialmente, da separación dos poderes.

Dende a súa elección á presidencia, os seus dous principais fieis, Brice Hortefeux do 2009 ao 2011, logo Claude Guéant dende 2011, foron nomeados á cabeza do Ministerio de Interior. O director xeral da Policía Nacional, Frédéric Péchenard, é un amigo da infancia do xefe do Estado. Bernard Squarcini, o patrón da DCRI, creada de novo pola fusión dos RG e da DST e colocada ao abrigo do segredo de defensa, é un policía de Renseignements généraux que ligou a súa carreira a unha familiariedade manifesta con Nicolás Sarkozy. Baixo esta presidencia, varios altos responsábeis policiais chegaron a prefectos da República en recompensa pola súa vasallaxe, de La Seine-Saint-Denis a L’Isère pasando pola zona de defensa de París. Entre eles, un dos antigos xefes do RAID, unidade mimada polo ex alcalde de Neuilly dende unha toma de reféns nunha maternal cuxo autor, que se fixo coñecer polo alcume de “Human Bomb”, foi matado polos policías canda o asalto.

Totalmente fóra de norma e sen precedente, a xestión elisiana das matanzas de Montauban e Toulouse mostrou sen disimulos a política que inspirou este presidente e a sistemática toma de control da institución policial. Politización e privatización son os dous resortes. Unha xerarquía policial sometida a un executivo reducido soamente á presidencia da República, dócil e servicial sen distancia nin reserva. Unha imbricación nefasta das comepetencias profesionais e dos cálculos políticos, mezcla dos xéneros que produce invevitabelmente xa sexan retrasos ou fracasos, sexan transgresións ilexítimas, é dicir, ilegais, como no caso da espionaxe policial a xornalistas do caso Bettencourt para coñecer as súas fontes. Dito en breve, a politización sobre a que a Policía Nacional tivo moitas dificultades e lle custou un montón de tempo para conxurala nos anos 1980, logo dos anos do post 1968 e da época de Raymond Marcellin, está de volta outra vez.

Quen o dubidaría despois da posta en marcha de Claude Guéant, e de el so, sobre a pista do criminal en Toulouse, o ministro do Interior e brazo dereito do xefe do Estado eclipsante, con desprezo do código de procedemento penal, a autoridade xudicial, non só a súa presenza senón a lexitimidade? Quen o dubidaría aínda vendo os patróns da DCRI(en Le monde) e do RAID (en Le Figaro) saltar á palestra do concerto co aval e o sostemento do seu ministro para tentar xustificar os seus fracasos (previr o crime, interpelar o criminal) nunha operación de comunicación que a penas sofre a contradicción? En toda democracia adulta –é o caso especialmente de Gran Bretaña– unha investigación independente sería levada a cabo para estabrecer as responsabilidades a fin de remediar as disfuncións aparecidas. No canto da cultura do resultado tan alabada por Nicolás Sarkozy, xa ten ela sancionado por fallos ben menores altos funcionarios que non estiveron ao nivel das previsións presidenciais.

Polo tanto, debemos crer que estes responsábeis policiais son responsábeis por si mesmos. Sen dúbida porque máis aló da súa vasallaxe, eles son os eslabóns dun dispositivo que debe velar pola política do medo coa que o sarkosismo fixo o seu fondo de comercio dende o retorno ministerial do seu heroe no 2002. “Tede medo, e eu ocúpome do resto”: esta política aposta sobre a inseguridade máis do que a remedia. Axítaa, mantena, utilízaa, explótaa, excítaa, etc. Todo o contrario dunha política de concordia nacional e de seguridade pública, aquela que resume esta antigua denominación republicana dos policías de base en uniforme: gardas da paz. A política do medo é angustiosa porque esta angustia déixalle o campo libre. É virulenta porque esta violencia fornécelle os seus pretextos. E non para de agardar a súa ocasión, crise, crime, suceso, atentado, etc. para adestrar a opinión nun remuíño de desvaríos autoritarios e de regresións democráticas.

Pero o que mostra a secuencia tolosana arredor do caso Merah é que esta política é fundamentalmente ineficaz. Os medos que non para de axitar vólvense contra ela, e revélase incapaz de protexer a sociedade dos seus impactos, estragos e desgarramentos.  Así é preciso desexalo, a poucas semanas dunha elección decisiva na que a alternancia necesaria  e a alternativa desexábel están en xogo, que esta demostración abra o seu camiño en toda a sociedade francesa. Para rematar co medo e coa política que aposta sobre o medo, esta política eminentemente perigosa porque non resolve nava e agrávao todo. E para tomar o tempo de apaciguar a sociedade francesa, reconcliliándoa con ela mesma, é dicir, cos seus, de todas as idades, de todas as condicións, de todos os lugares, de todas as orixes.

Erguer a Francia, isto sería o que lle devolvería a dignidade e a altura, a confianza e a serenidade, a solidariedade e a xenerosidade. É preciso engadir que esta ambición é a da República radicalmente democrática e social?