Baltasar Porcel

Onte finou en Barcelona Baltasar Porcel. Xornalista, narrador, ensaísta, articulista, intelectual… Abarcaba todas as ramas do pensamento, como ben sinala hoxe EL País, que tamén di del que foi bilingüe de obra e de palabra e que abrazou o nacionalismo sen estridencias.
Hai moitos anos, nos primeiros días de marzo de 1970, fíxenlle unha longa entrevista que foi publicada pola revista Chan no seu número 24, correspondente a primeira quincena de de marzo de 1970. Porcel acudira a Madrid para dar unha sonada conferencia no Club Pueblo, que dirixía Emilio Romero, e alí estivo a piques de armar a marimorena. Un home con moita calva e poucas ideas na cabeza, de aspecto “tan funcional como funcionario”, segundo me contou o propio Porcel, non parou de facerlle acenos xirando un dos seus dedos apoiado na testa e unha señora “barrio de Salamanca” insistiu en preguntarlle por que non escribía en castelán. Baltasar díxome daquela que “estas cousas dos que exercen a súa ignorancia son moi divertidas”.
Na entrevista falamos tamén da cultura galega. “Non sei moito dela –respondeume–. Coido que ten un grave problema. É o da lingua, unha lingua rural, de campesinado pobre. Resulta, logo, que nas cidades a xente da burguesía alta e media e todo iso fala castelán e non galego, o que, xunto a unha non excesiva tradición cultural escrita, reduce a vosa lingua a uns límites moi precarios. Todo isto, engadido a unha presión histórico-soiolóxica-política que non fixo máis que acentuar o antedito. A falta de escolas, de medios de difusión en xeral, confinaron o galego. Por outra banda, creo que os galegos facedes un plantexamento lingüístico non de todo útil. Eu aínda non comprendín, por exemplo, como non hai un acercamento da cultura galega coa portuguesa e a brasileira. Coido que o galego –ou o portugués, o brasileiro ou o que sexa, porque non quero agora intervir en cuestións internas dos distintos dialectos da fala galego-portuguesa– debe adaptarse a unha unificación ortográfica para evitar no posíbel esa tendencia de ir un pouco ao socairo da gramática castelá, con formas mesmo castelás, mentres que o portugués e o brasileiro seguiron a súa propia meta. O futuro da lingua galega está nos galego-falantes e nos portugueses-brasileiros-falantes e non nun bastión ortográfico do Noroeste da peninsula”.
Cando daquela lle preguntei sobre o papel da burguesía na normalización do uso do idioma catalán, Porcel respondeume o seguinte: “Esta burguesía cumpriu unha misión histórica. A Mancomunidade de Prat de la Riba, a primeirra Lliga Regionalista, todo iso está moi ben e cumpre unha misión, pero despois da guerra, cando se suscitan os grandes problemas obreiristas en Cataluña e en España e cando o problema do Estado español entra en crise –unha crise aguda que comenza coa ditadura de Primo de Rivera–, esta burguesía xa queda desfasada e, fronte aos problemas obreiros, non se lle ocorre máis que pedir protección á forza pública e facer lock-out. A burguesía catalá é unha burguesía débil que só sabe facer calzóns e camisetas e puñetas desas. Durante moito tempo viviu da sopa boba, coas fronteiras pechadas para que non puidese entrar nada. Cunha maquinaria atrasada e infecta ía producindo porque tiña aquí un mercado que consumía todo canto facía pois eles eran os amos. No canto de reformar as súas fábricas e adaptalas ás modernas necesidades industriais, foron meténdo os cartos no peto e comprando diamantes e cadros, pagando audicións de sardanas ou regalando lámpadas votivas á Virxe de Montserrat. E agora atópanse con que as súas industrias non poden sufrir unha competencia europea ¿Qué farían diante dun caso crítico? Xa podes supoñelo, aliarse outra vez con quen lles garantise, sen importar como, ningún problema laboral e unha protección aduaneira”.
Daquela, Porcel tiña unha idea clara acerca da sempre polémica unificación lingüística ou da súa diversidade: “Iso son puras mandangas. En Mallorca ou en Valencia tamén existe esa idea. Cataluña xa a ten superada. O escritor novo galego debe asumir este problema e escribir un galego literario, unitario, sen caer en dialectalismos que, ao longo do tempo, non farían máis ca facerlle retroceder. Ademais, unha cousa son os problemas ortográficos ou gramaticales e outra, moito máis importante, o xenio da lingua que sempre esta por riba de todo iso. Os dialectalismos son anacrónicos actualmente, resultan decimonómicos. Claro está que ás veces pode parecer que isto leva o escritor a unha máis doada comunicación. Case sempre isto é mentira e, por outra parte, non se deben plantexar os problemas actuais estritamente en termos de éxito ou de fracaso. Debemos fuxir desta carreira medieval de chegar primeiro, deste mundo burgués barato. Coido que debemos xogar a perder política e literariamente, pero tratando de que esa perda signifique sempre unha autocreación nosa. O home debe aspirar a autocrearse continuamente e nós, os das pequenas culturas, temos unha vantaxe fronte ao mundo tecnolóxico. No futuro haberá linguas de tipo usual, funcional (o chinés, o ruso, o inglés; pode que tamén o castelán se isto de Hispanoamérica deixa de ser un niño de víboras). Haberá logo as pequenas língoas que, fronte á tecnificación masiva, teñen o mesmo sentido ca arte, linguaxe da liberdade, da personalidade e da creación. Eu creo que o futuro é noso, nese aspecto. O que non hai é que proporse ao mesmo tempo ter tres casas con dez piscinas e trinta criados. Eu creo moito neste pensamento de tipo contestario e no anarquismo anterior porque é un peixe que morde no rabo e que nunca pode gañar. Isto a mín, asegúrocho, prodúceme unha inmensa satisfacción, saber que non podo gañar. Ser catalanista para min é algo moi importante porque sei que o teño todo perdido. Paréceme importante no aspecto en que todo o que fagas, falo para crearte a ti e para provocar uns cambios e non para o teu beneficio. Que todo isto é a longo prazo, dá igual. Paga máis a pena vivir a utopía que creas cada día que vivir a utopía da vida eterna”.
Como titula hoxe El País en Cataluña, “o Mediterráneo chora a un gran escritor”. Paz e utopía para Baltasar Porcel.